Zoals elke dag, diende de toekomst zich ook díe dag aan. Maar dit keer leek alles anders. Mijn haar zat niet geweldig, zo ook mijn kleding. Het was vakantie, de zon scheen en grenzeloosheid maakte zich langzaam van mij en de wereld om mij heen meester. Het moet ergens in de zomer van ’91 geweest zijn. Ik was 13 en synchroon aan mijn veranderende hormoonspiegel, vond op Europees niveau een gelijksoortige groeispurt plaats.
Twee jaar eerder waren mijn broer en ik door onze vader onverwacht uit bed getrommeld. Het was donderdag 9 november 1989, rond twaalf uur ’s nachts. De T.V. stond aan en Europa bleek voorgoed veranderd. In onze pyjama’s zagen we onthutste Oost-Duitsers in de Bornholmer Strasse van Oost- naar West-Berlijn lopen. De Muur, het IJzeren Gordijn… het was over.
En daar stonden we dan, nog geen twee volle jaren later, midden op die grens. Met het hele gezin. Het was beslist een hete zomerdag. Van wat ooit twee werelden scheidde, restte slechts roestend staal, beton en een bosvrije zone. Bordjes wezen op mogelijk achtergebleven gevaar in voormalig mijnenvelden. Maar de macht was er uit ontsnapt. Een eindeloze strook van dergelijk gedoe verdween ritmisch dansend over de heuvels aan de horizon. Spoedig zou ook dit vervagen, net als de grenzen in mij. De toekomst lag open.
Maar tussen toen en nu zijn er wereldwijd inmiddels weer tientallen nieuwe muren bijgebouwd. Het neerhalen ervan staat niet langer symbool voor vrijheid en vooruitgang. Juist het optrekken van fysieke én mentale scheidingswandjes lijkt het zinnenbeeld hiervan. In een verenigd “vrij” Europa wordt tóch iedereen geacht netjes binnen de lijntjes te kleuren, ook zonder fysieke. Het ongenoegen hierover geeft populisten her en der reden nog even wat dikkere lijntjes trekken. Om zo het eigen domein te demarqueren.
En inmiddels bouwt Bulgarije, op hun beurt, een dertig kilometer lange muur aan de grens met Turkije en doet Macedonië hetzelfde op de grens met Griekenland. Allemaal om het vreemde buiten de deur te houden. Evenals Donald Trump die aan de zuidgrens van de VS hetzelfde van plan is. Zo denkt hij Mexicanen te weren en America weer Great Again te maken. Een wereld die decennia lang kleiner leek te worden, lijkt nu juist weer te expanderen. Juist omdat de eigen leefomgeving opnieuw petieterig gemaakt wordt.
Maar Turkije spant de kroon. Terwijl Erdogan met Angela Merkel bakkeleit over het visumvrij reizen voor Turken binnen de EU, wordt door dezelfde man de Duitse cabaretier en tv-presentator Jan Böhmermann begrensd. Vanuit Turkije aangeklaagd en de mond gesnoerd om een paar flauwe grappen. Niet te vergeten dat tegelijkertijd ook onze eigenste journaliste Ebru Umar opgepakt en vastgezet wordt in Turkije, net zoals haar collega’s Mehmet Ulger en Frederike Geerdink een jaar eerder. De term grensoverschrijdend gedrag krijgt gek genoeg plots een heel andere lading.
Groot Brittanie houdt het wat dat betreft gewoon lekker simpel en grijpt terug naar een oud beproefd model. Het land dat nooit écht helemaal meegedaan heeft aan dat hele Europa gedoe, stemt deze maand voor óf tegen een Brexit. Het wil zich terugtrekken tot de eigen landsgrens, weer een duidelijk verschil maken tussen wij en zij. Is deze ogenschijnlijke achteruitgang wel echt regressie? Of juist een vooruitgang? Een “teloorgang” lijkt anders érg groots ingezet te zijn binnen een “Verenigd Europa”. Het past wel in de mondiale tendens waarin iedereen wel praat over “samen”, maar in werkelijkheid steeds meer “ik” denkt. Toch blijft mijn mening dat alleen sámen goede oplossingen gevonden kunnen worden, zonder daarmee meteen pro-huidige-EU te zijn.
…
Later die middag, zo’n 25 jaar geleden, waren we tuffend in een Lada Riva de berg van de Wartburg opgereden. Nog niet beseffende dat deze negenhonderd jaar oude burcht én de DDR-grensovergang eerder die dag in wezen niet zo gek veel van elkaar verschillen. Net zoals onze huidige Brexit louter een taalkundig substituut is voor deze fysieke fortificaties. Slechts het jaartal is anders, het doel gelijk. Wél wisten we toen dat het een érg hete dag was. Zo heet dat moeder flauw viel, vlak nadat de gids gewaarschuwd had voor een erg warme “Landgrafen Zimmer”. Je zou er wel eens onwel van kunnen worden. Dat moet je ook nooit zeggen met haar in het bijzijn.
Het wordt dit jaar beslist weer zo’n verzengende zomer. To Brexit or not to Brexit (is that the question?). Of gaat het om meer? Hopelijk dat iedereen z’n kop er bij houdt en niet in een flauwte geraakt. Dat zou de vooruitgang van beschaving alleen maar opnieuw in de weg staan.
Mvgr. R. Faber, eigenaar Reynhard. Ontwerp & Communicatie
een inspirerend gesprek oven jouw merk, product of organisatie?
Kom langs, mail of bel met +31(0)24 420 06 44